Những tháng cuối năm 2025, Việt Nam đang diễn ra một tình tình trạng báo động – ô nhiễm không khí ở mức cảnh báo tím. Ô nhiễm không khí không còn chỉ là vấn đề của giao thông, xây dựng hay công nghiệp đơn lẻ, mà là hệ quả đan xen của biến đổi khí hậu, phát thải khí nhà kính, cấu trúc năng lượng, mô hình thương mại, thói quen sản xuất, và tốc độ đô thị hóa nhanh. Và tất cả những yếu tố đó đang quay trở lại tác động trực tiếp lên sức khỏe của người dân.
Báo động đỏ ô nhiễm không khí
Miền Bắc, đặc biệt Hà Nội và các tỉnh lân cận, đứng trước đợt ô nhiễm không khí gia tăng mạnh do nghịch nhiệt, gió yếu và sương mù kéo dài. Đây là điều kiện khí tượng khiến bụi mịn PM2.5 bị “giam” sát mặt đất, làm chỉ số AQI liên tục vượt mức 150, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và hoạt động kinh tế – xã hội trong suốt thời gian qua.
Điển hình như tối 7/12, chất lượng không khí Hà Nội trở lại ngưỡng rất xấu, trạm AQI quá 230, bụi mịn PM2.5 gia tăng, là thành phố ô nhiễm nhất thế giới (theo trang tổng hợp dữ liệu IQAir). Trên hệ thống này, nhiều thành phố tại miền Bắc cũng ở mức rất xấu như trạm Bắc Giang hiển thị chỉ số 162, trạm Thái Nguyên với chỉ số 199…
Ô nhiễm không khí không còn là cảnh báo mang tính thời điểm mà đã trở thành nguy cơ lâu dài đối với sức khỏe cộng đồng. Bụi mịn PM2.5 – “sát thủ thầm lặng” do WHO xếp vào nhóm nguy hại nhất, có thể xuyên sâu vào phổi và máu, gây các bệnh hô hấp, tim mạch và ung thư phổi. Thế giới ghi nhận hơn 7 triệu ca tử vong mỗi năm liên quan đến bụi mịn, còn tại Hà Nội năm 2025, số ca viêm phổi, hen suyễn và bệnh tim tăng 15 – 20% trong các đợt ô nhiễm nặng.
Nguồn phát thải PM2.5 xuất phát từ giao thông, xe cũ chạy dầu, công trường xây dựng, khu công nghiệp, làng nghề, và đặc biệt là tình trạng đốt rơm rạ, đốt rác tại vùng ngoại thành. Vào mùa thu hoạch, hàng nghìn điểm đốt tạo nên lớp khói mù độc hại, kết hợp với nghịch nhiệt khiến không khí toàn vùng ô nhiễm nặng. Trước tình hình ô nhiễm không khí nghiêm trọng và kéo dài này, cần có những hành động ứng phó, quản lý và ngăn chặn kịp thời, lâu dài.
Biến đổi khí hậu tiếp tục khuếch đại vấn đề
Gió yếu, trời ẩm, thiếu nắng tạo “nắp đậy” nghịch nhiệt; nhiệt độ tăng thúc đẩy phản ứng tạo PM2.5 thứ cấp; khói từ cháy rừng khu vực Tây Bắc hoặc từ Lào đôi khi lan xuống đồng bằng. Hệ quả là bệnh hô hấp tăng 20 – 30%, nguy cơ đột quỵ và bệnh tim mạch tăng theo mức phơi nhiễm, thậm chí ghi nhận xu hướng ung thư phổi gia tăng ở phụ nữ không hút thuốc sống trong môi trường ô nhiễm. Không khí xấu kéo dài còn ảnh hưởng tinh thần và giảm năng suất lao động.
Cùng lúc, Việt Nam đối mặt bài toán kép: Vừa phải giảm phát thải khí nhà kính, vừa duy trì tăng trưởng kinh tế. Dù năng lượng tái tạo tăng lên, nền kinh tế vẫn phụ thuộc vào than – dầu – khí; thương mại, sản xuất, đặc biệt vào dịp cuối năm, làm nhu cầu nhiên liệu tăng mạnh, gây thêm áp lực lên môi trường.
>> Xem thêm: VIỆT NAM VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU: Tại sao Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị ảnh hưởng nhất?
Phải ‘mạnh tay’ giảm thiểu ô nhiễm không khí
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã yêu cầu Hà Nội, Hải Phòng cùng các tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Phú Thọ, Thái Nguyên và Ninh Bình triển khai loạt biện pháp cấp bách. Trong đó, nhóm hành động trước mắt tập trung giảm nguồn thải tức thời:
-
Tăng cường quét, hút bụi và rửa đường.
-
Siết chặt yêu cầu che chắn công trình.
-
Xử lý xe chở vật liệu gây rơi vãi.
-
Tạm dừng các dự án xây dựng không tuân thủ quy định môi trường.
Song song là rà soát các cơ sở công nghiệp, làng nghề có nguồn thải lớn, yêu cầu:
-
Giảm công suất trong những ngày chất lượng không khí xấu.
-
Tăng cường tuần tra, xử lý nghiêm hành vi đốt rơm rạ, đốt rác ngoài trời (một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm nghiêm trọng tại khu vực nông thôn miền Bắc).
Công nghệ giám sát hiện đại như UAV, ảnh vệ tinh và mạng quan trắc tự động cũng được ứng dụng để phát hiện nhanh các điểm phát thải lớn, hỗ trợ thanh tra và kiểm soát vi phạm. Tuy nhiên, những biện pháp cấp cứu này chỉ có hiệu quả ngắn hạn, trong khi ô nhiễm vẫn là thách thức kéo dài đối với sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.
Để giải quyết tận gốc, các tỉnh thành, các đô thị lớn cần chiến lược dài hạn:
-
Phát triển giao thông công cộng và xe sử dụng năng lượng sạch.
-
Mở rộng các “vùng phát thải thấp”, nâng chuẩn khí thải đối với xe cộ và công nghiệp.
-
Cải thiện quản lý xây dựng và làng nghề, xử lý chất thải nông nghiệp và rác thải thay vì đốt.
-
Chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và siết quản lý phát thải công nghiệp là cần thiết để giảm khí nhà kính, bảo vệ bầu trời xanh và sức khỏe người dân.
>> Xem thêm: Chuyển Đổi Xe Xăng Sang Xe Điện Dưới Góc Nhìn Về Năng Lượng Và Môi Trường
Không khí sạch không chỉ là mục tiêu ngắn hạn mà còn là tiêu chuẩn của phát triển đô thị, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và duy trì chất lượng sống cho các thế hệ tương lai. Để nâng cao chất lượng không khí, cần sự triển khai nhất quán giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Chỉ khi các biện pháp khẩn cấp được triển khai đồng bộ với lộ trình dài hạn, có giám sát liên tục và sự tham gia của cộng đồng, thì bầu không khí mới được cải thiện bền vững.
Tài liệu tham khảo:
1. https://tapchimoitruong.vn/uploads/pdf/082025/Chuy%C3%AAn%20%C4%91%E1%BB%81%20II.2025%20chu%E1%BA%A9n_da348bba.pdf
2. https://moitruong.net.vn/goc-nhin-tuan-qua-o-nhiem-khong-khi-tu-bien-doi-khi-hau-den-suc-khoe-cong-dong-89833.html
3. https://www.iqair.com
